W dniu 3 sierpnia br. ogłoszono Rozporządzenie Ministra Środowiska zmieniające rozporządzenie w sprawie rocznych planów hodowlanych oraz wieloletnich łowieckich planów hodowlanych. Rozporządzenie wchodzi w życie dzień po ogłoszeniu, natomiast zmiany w brzmieniu nadanym niniejszym rozporządzeniem, stosuje się do planów łowieckich począwszy od roku gospodarczego 2018/2019.
Celem nowelizacji powyższego rozporządzenia jest:
- wyłączenie z uwzględniania w rocznym planie łowieckim ubytków zwierzyny wynikających z dokonania odstrzału sanitarnego,
- określenie w rocznym planie łowieckim minimalnej, zamiast optymalnej, liczby dzików – to znaczy, że planowane będzie minimalne pozyskanie bez wskazania górnej granicy, co ograniczy formalności związane ze zwiększeniem planów pozyskania dzików,
- rozszerzenie katalogu przypadków, w których możliwa jest zmiana rocznego planu łowieckiego również o podejrzenie możliwości wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt,
- rezygnacja z określania w rocznym planie łowieckim klas wieku w odniesieniu do samców zwierzyny płowej i zastąpienie ich podziałem na osobniki łowne i selekcyjne.
Celem działań punktów 1-2 powyższego rozporządzenia jest stworzenie ram prawnych umożliwiających myśliwym szybsze obniżenie populacji dzika, w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASF). Wyłączenie z uwzględnienia w rocznym planie łowieckim ubytków zwierzyny wynikających z dokonania odstrzału sanitarnego, ma na celu rozgraniczenie odstrzału sanitarnego od rocznych planów łowieckich, przez co pozyskiwana będzie większa liczba zwierzyny w sytuacjach kryzysowych. Określenie w rocznym planie łowieckim minimalnej, zamiast optymalnej liczby dzików prowadzi do utrzymania stałego, maksymalnie niskiego zgęszczenia dzików. Powyższe wynika z intensyfikacji odstrzałów, w rejonach w których występuję ASF, ponieważ przy maksymalizacji odstrzałów zwalniana jest nisza ekologiczna, którą zajmują osobniki z innych nisz, określenie w rocznym planie łowieckim minimalnej zamiast optymalnej liczby dzików daje możliwość pozyskiwania tego gatunku bez obaw o przekroczenie rocznego planu łowieckiego w rejonach występowania ASF. Dopuszczenie do zmiany rocznego planu łowieckiego na podstawie podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej ma charakter zaradczy, którego celem jest zminimalizowanie ryzyka wystąpienia danej choroby zakaźnej na określonym terenie. Umożliwi podejmowanie działań wyprzedzających, które skutkować będą redukcją pogłowia zwierzyny zagrożonej chorobą i zahamowaniem rozwoju choroby. Rezygnacja z określania w rocznym planie łowieckim z klas wieku w odniesieniu do samców zwierzyny płowej i zastąpienie ich podziałem na osobniki łowne i selekcyjne ma na celu ułatwienie myśliwym realizację wykonania odstrzału.
Projektowane zmiany umożliwią zwiększenie pozyskiwania dzików, co skutkować będzie obniżeniem zagęszczenia dzików i zahamowaniem rozprzestrzeniania się ASF. Wprowadzanie powyższych zmian ma przeciwdziałać stale wzrastającej liczbie przypadków ASF w naszym kraju. W pierwszym półroczu 2017 r. zarejestrowano w Polsce 210 przypadków ASF w populacji dzików. Dla porównania w roku 2014 zarejestrowano 30 przypadków, w roku 2015 – 53, a w roku 2016 – 80. Przedstawione dane wskazują, że liczba przypadków ASF gwałtownie rośnie, co stwarza coraz większe ryzyko transmisji wirusa ASF (ASFV) z populacji dzików do populacji świń. Dowodem na to, że powyższe zjawisko ma miejsce jest trzecia fala ognisk ASF u trzody chlewnej, której początek określić można na dzień 7.06.2017 r. Od tego momentu do końca czerwca zarejestrowano w naszym kraju 21 nowych ognisk ASF. Ważny jest fakt, że prawie wszystkie ogniska stwierdzono w strefie III (niebieskiej). Wprowadzenie niniejszego rozporządzenia będzie miało tu największy wpływ na umożliwienie redukcji pogłowia dzików. ASF stwierdzono również w przypadku 2 gospodarstw położonych na terenie strefy II czerwonej w gm. Piszczac w pow. bialskim.
Warto przypomnieć, że dziki odpowiedzialne są za wprowadzenie ASF do Polski – co miało miejsce w lutym 2014 r. Zatem zmniejszenie ich populacji może ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa. Wcześniej ten gatunek zwierząt był wektorem wprowadzającym ASF na terytorium Litwy, a później do Łotwy, Estonii a ostatnio (trzecia dekada czerwca br.) do Czech.
Można jednoznacznie stwierdzić, że dziki są obecnie głównym źródłem ASFV we wszystkich krajach UE dotkniętych ASF. Podobnie sytuacja przedstawia się w Rosji. Niestety, kraj ten nie raportuje do Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE) przypadków padnięć dzików. Przypadek ASF określa się tam jako zakażony obiekt (infected object).
Jak wspomniano dziki były wektorem wprowadzającym ASF do naszego kraju ASFV i do chwili obecnej są głównym źródłem tego wirusa w naszym kraju. Pierwsze przypadki wystąpienia ASF miały miejsce w bezpośrednim sąsiedztwie granicy Republiki Białorusi. Choroba od początku wystąpienia w naszym kraju szerzy się w populacji dzików stosunkowo wolno ale konsekwentnie – z szybkością około 1-2 km/miesiąc zajmując coraz większy obszar naszego terytorium. Rozrzedzając populację dzików można tą szybkość zmniejszyć a powyższe rozporządzenie daje możliwość maksymalnego jej rozrzedzenia.
W ostatnich miesiącach obserwuje się, przede wszystkim w Polsce, ale także w innych krajach dotkniętych ASF gwałtowny przyrost liczby przypadków ASF. Analiza takiego stanu rzeczy wskazuje, że główną przyczyną obserwowanego zjawiska są rosnące padnięcia dzików i w konsekwencji coraz większa ilość wirusa w środowisku leśnym. W ślad za tym rośnie ryzyko infekcji świń przebywających w chlewniach zlokalizowanych na obszarach dotkniętych chorobą i bezpośrednio sąsiadujących (najczęściej) z obszarem bytowania dzików, które wychodzą z obszarów leśnych.
Jak wskazują na to między innymi obserwacje znanego w Europie eksperta zajmującego się omawianym zagadnieniem (dr Podgórski z Białowieży) o tempie szerzenia się ASF wśród dzików decyduje w stopniu istotnym gęstość populacji dzików. Jej zmniejszenie – poprzez intensywny odstrzał – wpływa na proporcjonalne zmniejszanie liczby przypadków. Nie mniej jednak, zdaniem znanego eksperta włoskiego (Guberti) nawet w sytuacji gdy gęstość populacji jest bardzo niska (poniżej 0,1 dzika na km kwadratowy) długotrwałe krążenie wirusa w środowisku podtrzymują dziki padłe z powodu ASF. Dlatego, tak ważny jest tzw. monitoring bierny, tj. identyfikacja i utylizacja dzików padłych.
Niestety, mimo podejmowanych wielokierunkowych działań ukierunkowanych na ograniczenie populacji dzików, w skali globalnej obserwuje się przyrost ich liczby. Przyczyn postępującej ekspansji tego gatunku zwierząt jest wiele. Najważniejszą jest szybka adaptacja dzików do zmieniających się warunków środowiskowych. Adaptacja ta jest możliwa dzięki specyficznemu behawiorowi dzików. Nie bez znaczenia jest również to, w jakim stopniu realizowany jest planowy i sanitarny odstrzał dzików, dlatego istotne jest ich rozgraniczenie.
Zdaniem wspomnianego wcześniej eksperta z Białowieży dzik jest gatunkiem wysoce socjalnym i mobilnym. Duży potencjał rozrodczy i możliwość adaptacji do zróżnicowanych warunków środowiskowych i pokarmowych przyczynia się do wzrostu liczebnego populacji związanej z tym ekspansji demograficznej i geograficznej tego gatunku zwierząt. Podstawą organizacji socjalnej populacji dzika są wielopokoleniowe grupy rodzinne – watahy. W ich skład wchodzi od jednej do kilku dorosłych samic (loch) oraz ich potomstwo w różnym wieku. Duża intensywność kontaktów międzyosobniczych w grupach rodzinnych
z pewnością sprzyja szerzeniu infekcji ASFV w obrębie watahy. Z kolei interakcje międzygrupowe mają istotne znaczenie dla szerzenia się ASF na poziomie populacji.
Badania prowadzone przez wspomnianego autora w Puszczy Białowieskiej pokazały, że już po kilku miesiącach na obszarze 40 km² wszystkie osobniki wchodzące w skład kilku różnych watah tworzyły sieć interakcji socjalnych, dając możliwość szybkiego rozprzestrzeniania się ASFV. Dane zebrano z wykorzystaniem m.in. nadajników GPS, również we współpracy z PIWet-PIB w Puławach. Świadczy to o tym, że dzik szybko zajmuje wolne nisze ekologiczne, często może być to zmiana obwodu łowieckiego posiadającego ustalony roczny plan łowiecki, który nie może być przekroczony o więcej niż 10%. Dlatego określenie, minimalnej liczby dzików w rocznym planie łowieckim da możliwość skutecznej redukcji ich populacji, nawet gdy nisze ekologiczne będą przez nie zmieniane.
Dziki zajmują głównie środowisko leśne i rolnicze związane przede wszystkim z uprawą kukurydzy. Obserwuje się związane z porami roku zmiany w użytkowaniu środowisk i różne sposoby ich wykorzystania przez dziki. W okresie letnim, gdy pola uprawne oferują bazę pokarmową i osłonę, nawet połowa lokalnej populacji może stale przebywać w obrębie pól, podczas kiedy pozostała część przemieszcza się regularnie pomiędzy polami i terenami leśnymi. W okresie zimowym natomiast preferowane są tereny leśne. Tylko niewielka część dzików pozostaje w środowisku leśnym przez cały rok. Osobniki młodociane – osiągające ten wiek w okresie letnim – wykazują zwiększoną mobilność w stosunku do pozostałych. Fakt ten determinuje rosnącą, praktycznie we wszystkich krajach dotkniętych omawianą chorobą, liczbę przypadków ASF w okresie od czerwca do września. Dodatkowo badania pokazują, że dziki pod koniec pierwszego i w drugim roku życia (przelatki) często opuszczają rodzinne obszary i pokonują dziennie dłuższe dystanse. Zjawisko to dodatkowo wpływa na możliwości szybszego rozprzestrzenia się ASF w populacji dzików.
Na zakończenie warto dodać, że zdaniem niektórych ekspertów z EFSA „nie zasilanie” środowiska dzików wirusem ASF z populacji świń, prowadzi po pewnym czasie do wygaszenia epizootii omawianej choroby w tym środowisku, oczywiście pod kilkoma dodatkowymi warunkami opisanymi powyżej (skuteczny odstrzał i monitoring bierny).
Celem działania określonego w punkcie 3 jest stworzenie ram prawnych dla gospodarowania zwierzyną płową w sposób zapewniający jej optymalną ochronę
i bioróżnorodność, poprzez zastąpienie klas wieku podziałem na osobniki selekcyjne i łowne. Zakwalifikowanie obserwowanego osobnika do dokonania odstrzału będzie prostsze, przez co zmniejszy się ryzyko myśliwego popełnienia pomyłki podczas wykonywania polowania.
Szybkie wejście w życie § 1 pkt 1 lit. b i pkt 2, rozporządzenia spowodowane jest koniecznością jak najszybszego zintensyfikowania działań mających na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się III fali afrykańskiego pomoru świń. Projektowane rozporządzenie zawiera bowiem przepisy, które mają na celu stworzenie ram prawnych umożliwiających skuteczną redukcję populacji dzika w ramach zwalczania ASF. Skrócenie okresu vacatio legis nie będzie oddziaływało negatywnie na prawa i obowiązki dzierżawców obwodów łowieckich oraz innych podmiotów. Natomiast zniesienie klas wieku przy odstrzałach zwierzyny płowej wynika z konieczności podjęcia kroków, które umożliwią zapobieganie rosnącym szkodom w uprawach i płodach powodowanym przez te zwierzęta. Wymaga to stworzenia nowych druków planów łowieckich przez dzierżawców i zarządców, na nowy rok gospodarczy 2018/2019 który rozpocznie się 1 kwietnia 2018 r.
